Cumhuriyet Banknotlarında Filigran Farklılıkları

Cumhuriyet döneminde basılan banknotların çoğunda güvenlik önlemi olarak filigran mevcuttur. 6,7,8 ve 9. Emisyon banknotlarının tümünde filigran bulunur ve farklı kalıplar ile hazırlanmış olabilirler. Yani son dört emisyonda filigran farklılıkları vardır. Filigran farkları minör ve major farklar olarak ikiye ayrılır. Bir de hatalar sebebiyle oluşan farklılıklar vardır ve hatalı para alanına girerler.

Serigrafi tekniği ile hazırlanan filigran kalıpları ile banknot kağıdına su baskısı yapılmaktadır. Kabaca filigranlı kağıtların yapımı anlatıldığı gibidir. Banknot kağıdı, iki kat olarak basılır ve filigran arada kalır.Rulo/bobin olarak üretilen filigranlı kağıtlar, daha sonra üretim aşamasında belirli tabakalar halinde kesilerek dizilirler. Banknot daha sonra bu filigranlı kağıtlara basılır. Filigranda oluşan ve sıkça görülen minör, yani küçük farklılıklar serigrafik kaymalar nedeniyle oluşan farklılıklardır. Filigranda ki Atatürk resmi değişmemiş ama minör farklılıklara örnek olarak ağız yapısı, burnu veya saçlarında farklılıklar varsa filigran farklılığı olarak kabul edilmez. Serigrafik kaymalar normaldir. Eğer ki filigranın kalıbı değişmişse majör, yani baskın ve ana farklılık vardır. Majör farklılıklar filigran farkı olarak ayrı listelenir. Önemli olan nokta filigranların bir takım kaymalar ve değişiklikler yüzünden değişik gözükmesi değil basılan kalıbın değişmesidir. Filigranı olması gerektiği halde filigransız, veya filigranı ters (baş aşağı) olan banknotlar ise, tedavül koleksiyonunda olması gerekmeyen, filigranlı kağıt bloklarının yanlış yerleştirilmesi sebebiyle oluşan hatalı basılmış banknotlardır. Buna rağmen nadir, kıymetli ve cumhuriyet banknotlarıyla ilgilenen her koleksiyoncunun koleksiyonunu süsleyecek niteliklerdedir. Filigransız denilen banknotlar da aslında filigran mevcuttur, ama tabaka ters konduğu için solda olması gerekirken sağda yer alır. Baş aşağı olan filigranlarda aynı mantık ile ters yerleştirilmiştir.

 Bir diğer konu ise filigran takımları, yani majör iki farklılığın (iki farklı kalıbın), aynı seri numarasından takım halinde bulunmasıdır. Örneğin, 7.Emisyon 4.Tertip 500.000 lira 'J74' filigran takımı; J74 serisinde hem filigran tip-1, hem de filigran tip-3 olmak üzere iki farklı filigran takım olarak yer almaktadır. Bu takım gibi bir çok filigran takımı mevcuttur ve bazıları çok nadir ve pahalıdır. Şahsi fikrim, bu takımlar gerçekten çok değerli olmakla birlikte istenilen ücretleri haketmektedirler ama koleksiyonun tam olması için illa ki filigran farklılıklarının takım olarak bulunmasına gerek yoktur. Aynı tertip içinde ki bütün filigran farklılıkları mevcut ise takımlar herhangi bir eksiklik yaratmaz.Aynı örnekten devam edildiğinde, 4.Tertip 500.000 lira J74 serisinde filigran tip 1 ve 3 olmak suretiyle iki farklı banknot var, lakin filigran tip-1 I75-90 aralığından veya J01-73 aralığından, filigran tip-3 ise (K30 takımda ki tip-1 dışında) herhangi K, L veya M harflerinden biri olarak koleksiyona eklenebilir ve herhangi bir eksiklik yaratmaz. 7.Emisyon 2.Tertip 10.000 liralarda ki 'E88 veya E90' takımlarında ki filigran tip-9'un takımlar haricinde o tertipte bulunmaması gibi durumlarda, tip-9'un yine koleksiyonda olması gerekir. Filigran farklılıkları illa belli bir numarada olmak zorunda değildir. Belirsiz değişiklikler ve aynı tertipte de olsa harf değişikliğiyle filigranı değişen banknotlar mevcuttur (6.Emisyon 1.Tertip 10 liralarda C serisi tip-21, diğer harfler tip-22'dir).

 Özetlemek gerekirse, kalıbın değişmesi sebebiyle oluşan farklılıkların, tertiplerin toplanması gibi koleksiyona girmesi gerekmektedir. Nasıl ki banknotun rengi değişirse koleksiyonda bulunması gerekir, filigran değişmişse de koleksiyonda olmalıdır. Lakin filigran farklılıklarının takım olarak toplanma zorunluluğu yoktur ve eksiklikleri koleksiyon bütünlüğünü etkilemez. Bütün filigran farklılıklarının mevcudiyeti yeterlidir. Filigransız, ters filigranlı veya minör farklılıklara sahip paraların cumhuriyet tedavül koleksiyonunda olma zorunluluğu yoktur, eksiklik yaratmazlar.

Özel Seri Numaraları ve Spesifik Koleksiyon

Altıncı emisyon ve sonrası banknotların genelinin sıra olması, yani çok çıkan ve ilk 5 emisyona kıyasla çok daha düşük bir bütçe gerektirmesi bazı  koleksiyonerleri bu emisyonlarda ki banknotları daha detaylı toplamaya itmiştir. İlk bin/yüz/on seri numaralı banknotlar, 01/90 koleksiyonu, tekrarlı seri numaraları, radar, merdiven gibi çeşitli varyeteler ve özel seri numaraları talep görmektedir. Tabii ki bunlar tamamen değişik bir ürün isteyen ve bunun için ekstradan ücret ödeyen koleksiyonerler için olmakla beraber toplanmazsa tedavül koleksiyonunda bir eksiklik yaratmazlar. Koleksiyonun her alanında olduğu gibi, herhangi bir kuralı yoktur ve tamamen zevke bağlıdır. Şahsen ben koleksiyonumda barındırmasamda sıradan bir numara yerine A88 888888 numaralı bir banknot olmasını isterim tabii ki. Arz-talebe ve bütçeye göre şekillenen bir durumdur.

-İlk bin/yüz/on seri numaralı banknotlar, her küpürden birer adet, her harften birer adet veya sadece A serisi olarak tamamen zevke göre toplanabilir. Örnek olarak A01 000487, A01 000046, A01 000004, L01 000765, H01 000068, E01 000003 gibi örnekler verilebilir. Aynı zamanda 8 ve 9. Emisyonlarda Folder Set denilen, bütün küpürlerin aynı seri  numaralı ilk bin olan setler mevcuttur.

-01/90 Koleksiyonu ise, harflerin ilk ve son basımlarını toplamaktır. A01 ilk basılan, A90 (o kadar basılmamışsa son serisi) ise son serisi olarak isteğe bağlı tek harfin veya bütün harflerin koleksiyonudur.

-Tekrarlı seri numaraları ise adından anlaşılacağı üzere seri numarasının tekrar etmesi durumudur. Örnek olarak A57 575757 (aynı zamanda plakalar olarak geçer, 57=sinop), L48 333333 (aynı zamanda radardır*), G55 555555 (aynı zamanda radardır), C48 567567 gibi numaraları toplayan koleksiyonerlerde mevcuttur.

-Radar ise seri numarasının baştan ve sondan aynı okunmasıdır. Radarlarında kendi içinde isimlendirmeleri vardır. Örnek olarak, A98 455489 seri numarası baştan ve sondan aynı okunur ve radardır. A88 888888 seri numarasıda radardır ve en kıymetli özel serilerdendir. Her harften maksimum 9 adet basılmıştır ve çok nadirdir. Bu tip banknotlara solid radar denir. Aynı zamanda aslında radar sayılmaması gereken ama tekrar arz/talep dengesi ile radar olarak değerlendirilen A78 857758 tarzı, altılı radar denilen bir türde mevcuttur. Altılı radarlara piyasa da radar dendiği için, normal radarlara tam radar da denir. 

-Merdiven denilen türde seri numaralarının basamakları birbirini takip ederek azalır veya artar. A12 345678, D87 654321, A21 222324, A23 423523 gibi tam veya altılı(isteğe bağlı) şekilde görülebilir.

Yukarıda ki spesifik örnekler haricinde belli bir tanımı olmayan, sadece güzel veya değişik seri numaraları da toplanmaktadır. Örnek olarak A87 003333 (radar altılıdan düşük olmaz, altılı radar dahi tartışmaya açıktır), F34 788877 gibi numaralar verilebilir.

Cumhuriyet tedavül banknotlarının koleksiyonunu yapan bir koleksiyoner, alanını tamamlamak için bütün küpürleri, tertipleri ve hatalı olmayan değişiklikleri toplamalıdır. Bunlar harici yapılan harf takımları koleksiyonunu derinleştirmek isteyen koleksiyonerler içindir. Koleksiyon harf takımı yapılmadanda tamamlanır. Aksini düşünenlerin aynı mantıkla harf takımının yanı sıra serileride toplamaları da gerekir ki toplayanlar vardır (A01, A02...A88 gibi). Herhangi bir farklılık yoksa harf takımı da, özel seri numaraları gibi kişinin zevkine ve takdirine kalmıştır. İmkan dahilinde yapılmaları koleksiyona renk katar. Bahsedilen özel seri numaraları ve/veya harf takımları sadece 6. Emisyon ve sonrası için değil, öncesi içinde yapılabilir ve yapılmaktadır. Zaten nadir olan ilk beş emisyon banknotlarında özel seri numaraları çok nadir görülür ve çok yüksek bütçe ister. Bu sebeple daha çok 6. emisyon ve sonrasında yaygındır.

Şahsi Tecrübelerim

Koleksiyona başlangıcım 2016 senesinde, dedemin zamanında eline geçmiş olan, kasasında sakladığı eski para ve objelerini keşfetmemle 16 yaşındayken başladı. İlk aklıma gelen soru değerleri oldu ve fiyat araştırması yapmaya çalışırken ilgimi çektiğini fark ettim. İnternette yeterli kaynak bulamadım ve yardımını almak için gaz maskesi koleksiyonu yapan bir tanıdığıma danıştım. Beni şehrimde ki antika pazarlarına götürdü ve ilk bilinçlenmem orada başladı. Eski kitap satılan bir tezgâhtan bir para koleksiyon kataloğu buldum. Kataloğu iyice okuyarak elimdeki paraları ayıkladım, düzenledim. İnternetten kondisyonla ilgili bilgi edindim. Diğer ay pazara gittiğimde tezgâhları iyice gezmeye ve gördüğüm bütün para satılan tezgâhlarda durup sorular ve fiyatlar sorarak bilgi edinmeye çalıştım. Beni çocuk görerek ciddiye almayanlar oldu, ama çok yardımcı olan koleksiyoner ve esnaflar ile de tanıştım. Sosyal medyada nümismatik grupları olduğunu öğrenerek internet üzerinden de araştırıp öğrenmeye devam ettim. 1 seneden fazla süren bir takip sürecinin ardından elimdeki ürünlerden fazla olanları satmaya ve eksiklerimi kapatmaya başladım. İlk başlarda elimde ki ürün çeşitliliğini devam ettirmeye çalışarak yabancı, Osmanlı ve Cumhuriyet banknot ve madenileri hep beraber toplamaya çalıştım. Bütçemi zorladığı ve beni yorduğu için, bana en çok zevk veren Cumhuriyet banknotları alanına yoğunlaştım. Bu yolda bana yardımcı olan çok değerli koleksiyoner ve esnaflarla, yalnızca alışveriş amaçlı değil, bilgi amaçlı olarakta iletişimimi sürdürdüm. Öğrendiğim bilgileri not ettim ve kendime hem bilgi hem banknotlarımı içeren arşivler tuttum. Kendime göre geniş bir bütçe ayırarak koleksiyonculuğu hayatımda etkin bir konuma getirdim ve keyif alarak devam etmekteyim.