Piyasaya İlk Bakış ve Koleksiyon Önerileri

Cumhuriyet banknotlarının koleksiyonunu yapmak isteyen bir koleksiyoner adayının izleyebileceği bir çok yol, yönebileceği farklı alanlar vardır. Kişi bütçesi ve zevkine göre koleksiyonunu yapacağı alanı ve izleyeceği yolu belirler. Karar değişiklikleri ve birden fazla alana dağılma durumu yaşanabilir. Zaman geçtikçe ve deneyim arttıkça tek bir alanda yoğunlaşılır.  Fiyatlara ve tanımlara iyice hakim olmadan alım yapmak sizi hayal kırıklığına uğratabilir. 

Cumhuriyet Banknotlarının koleksiyonuyla ilgili yeterli ve güvenilir kaynak bulmak zordur. Kataloglar mevcuttur lakin yazılı fiyatlar piyasa fiyatlarıyla uyuşmamaktadır. Katalog fiyatlarının çok altında satılan veya kat kat nadir ve pahalı ürünler de vardır. Ayrıca temel bilgileri (Kondisyon tanımlamak, Naturellik, özel numaralar vb.) içermezler. Kataloglar, bütün banknotların görsellerini bulundurması, harflerin ve belirli takımların belirtilmesi ile liste görevi görür ve çok yararlı kaynaklardır. Ne yazık ki bütün Cumhuriyet Banknot koleksiyonerlerine hitap etmez. Birinci elden piyasa takibi, deneyim ve gözlem olmadan bilinçli bir şekilde koleksiyon yapılabilmesi mümkün değildir. Kaynakların yetersizliğide göz önünde bulundurulduğu zaman, destek almadan tamamıyla öğrenilmesi çok zor olan ve asla sonu gelmeyen bir yolculuktur koleksiyon. Tamamen tarafsız bir şekilde gözlem yapıldıktan sonra güvendiğiniz ve samimi bulduğunuz bir kaç koleksiyoner ve esnafla iletişim halinde olunuz ve bilgiyi talep ediniz. Soru sormadan ve konunun uzman kısmını görmeden yanlış hamleler yapılması kaçınılmazdır. İşini sevmeyen, sadece ticari kazancına yönelik hareket eden kişilerden daima zarar edeceğinizi unutmayın. Ne yazık ki yeni koleksiyonerleri kandırıp söylenenden düşük kondisyonda veya pahalı ürün satan fırsatçılar piyasada bolca bulunmaktadır. Aynı zamanda yeni koleksiyoner olduğunuz için sizi ciddiye almayan bir kitle de mevcuttur. Şahsi önerim bu tip satıcı/esnaf veya koleksiyonerlere(!) prim verilmeden yola devam edilmesidir. Piyasa takibi ve gözlem için sosyal medyada belirli mecralara üye olunarak güncel takip yapmanın yanı sıra eski paylaşımlar ve yorumlar ile gerek satıcı ve koleksiyoner profillerini, gerek ürün değerlerini inceleyebilirsiniz. İletişim kurmaktan çekinmeyin ama bir konuya atlamadan önce gözlemleyin. İmkanınız varsa esnafları ziyaret edin ve koleksiyon ile ilgili sohbetler edin, meşgul değilken de uğraşmak istemiyorsa yolunuza devam edin, aklınıza yatacak kişilerle ve ürünlerle ilerleyin. Koleksiyonerlik, başlıca bir zevktir, zevkinizi yaşamak, paylaşmak ve aynı tutkuyu paylaşan insanlarla gelişmek demektir. Sizinle aynı tutkuyu paylaşmayan kimseleri zevkinizin dışında tutunuz. Şahsımı da dahil ederek söyleyebilirim ki, koleksiyonculuk, bir kaç sene gibi kısa zaman dilimlerinde uzmanlaşılması imkansız bir daldır. Çok nadir ürünler, ünik değerler vardır. Ömür adansa dahi hiç bir bireyin 'tamam, her şeyi öğrendim' diyebilmesi imkansızdır, deniyorsa yanlıştır. Süreç öğrenmek  ve toplamak üzerine kuruludur, her zaman genişler ve hiç bitmez. Çok çıkan ürünlerden nadirlere doğru yavaşça toplanmalı, bu süreç içerisinde öğrenmeye ve araştırmaya devam edilmelidir. Kolekiyonunuzda ki bir ürünü daha iyisini almanız gibi nedenlerle elden çıkarmanız doğaldır ve olması gerekendir. Lakin, alım-satıma geçmek için belirli bir tecrübe gerekir ki, piyasa da bu tecrübeye erişmeden alım-satım yapan bir çok kişi mevcuttur. Bu durum, her ne kadar düzgün iş çıkaran girişimciler olsa da, eksik ve yanlış bilgilendirmelere, hatalı ürün satımına ve bir çok yanlış anlaşılmalara neden olmaktadır. Bir çok koleksiyoner adayı hayal kırıklığıyla koleksiyonu bırakmış, veya elden çıkarmak istediği zaman büyük zararlar etmiştir. Ne kadar dikkatli ve tecrübeli de olsanız, bu alanda hata yapmamak çok zordur. Belirli bir fiyat yoktur, arz-talep vardır. İşini düzgün ve keyifle yapan da çoktur, sadece kazancını düşünende. Ama bu işe gönül verildiği zaman, koleksiyonerlik çok keyifli ve yararlı bir aktivite olarak karışımıza çıkar. Dilerim ki bu işe gönül veren koleksiyonerler ve bilinçli koleksiyon anlayışı artar, kaynaklar zenginleşir. 

Banknotta Kondisyon Değerlendirmesi

Banknotların kondisyonunu belirlemek çok hassas bir iştir.  Kondisyon, farklı yorumlamalar neticesinde kişiden kişiye değişse de temel olarak kabul edilmiş kavramlar vardır. Banknot belirli kriterlere bağlı olarak bir derece alır. Banknotun lekeli, kırık, eksik veya yırtık olması gibi durumlar kondisyonu düşürür. Kondisyon belirlemek için banknotun ön ve arka yüzüne bakmak yetersizdir. Karanlık bir ortamda banknotun arka yüzüne, yan tarafından kuvvetli bir ışık tutularak kusurlarını ince ayrıntılarına kadar görmek gerekir. Aynı zamanda naturelliğiyle ilgili fikir sahibi olmak adına kabartmaları da incelenmelidir.

Türkiye de banknotun kondisyonu genellikle 6 ana tanıma ayrılır; Haliyle, Temiz, Çok Temiz, Çok Çok Temiz, Çilaltı ve Çil.

Çil kondisyonda bir banknot dolaşıma çıkmamış, bankadan çıktığı gibi kusursuz bir şekilde saklanmış olan banknottur. Ölçüleri, renk tonu, kabartmaları ve kağıt kalitesi aynı kalmış ve herhangi bir leke, kırık, bombe veya işleme maruz kalmamıştır. Köşeleri keskindir.

Çilaltı kondisyonda ise banknot ortada hafif bir kat veya bir kaç hafif kusur (sol köşede küçük ezikler) barındırabilir. Yüzeyinde belli olan bir kusuru(gözle görülür bir ezik vb.) bulunmaz.

Çok Çok Temiz (ÇÇT) kondisyonda bir banknotta ağır kusur(lar) vardır ama genel olarak iyi durumdadır. Yırtılma veya açılma yoktur. 3 adet hafif veya bir adet belirgin dikey ya da tek bir yatay kat izi görülebilir.

Çok Temiz (ÇT) kondisyon ise bir çok kusur barındırır; kağıt kalitesi düşük ve/veya açılma olabilir. Kusurlar göze çarpar düzeydedir.

Temiz Kondisyonda bir banknot, aşırı kullanılmış, delikli, yırtıklı, lekeli ve kağıdı hamurlaşmış olabilir. Eksik parçası olmaz.

Haliyle kondisyonda bir banknot ise deyimi yerindeyse bez parçasına dönmüş ve yırtıklı, eksikli, yazılı, bantla yapıştırılmış olabilir.

Bütün kondisyon değerlendirmeleri aslında öznel olup 1-2 derece arasında oynayabilir. Koleksiyonerin banknotu veya resimlerini inceleyerek kondisyona kendisinin karar vermesi yapılacak en doğru şeydir. Yukarıda yazılı olan tanımlar dahi kişiden kişiye değişmektedir. Örneğin 6. Emisyon sonrası çıkarılan banknotların neredeyse hepsinde sayım makinesinin yarattığı küçük bir kırık vardır. Bankadan kaynaklı bu kırıkların çilliği bozup bozmadığı tartışılır. Genel görüş sayım kırıklı paranın çil olduğudur. Bu noktada ülkemizde kondisyon aralıklarının yetersiz oluşu ana problemdir. Uluslarası değerlendirmelerde 1'den 70'e kadar geniş ve detaylı bir kondisyon aralığı vardır. 10 farklı çil tanımı vardır. 70 puanlı bir para, özel merceklerle incelenerek parmak izi olup olmadığı dahi kontrol edilmiş kusursuz çildir. Gözle görülmeyen ama mercekle anlaşılacak kadar mikro kusurlar puanı düşürür. Sayım kırığı puan düşürse de çil olarak değerlendirilir (64 puan alacağına 62 puan alır). Ülkemizde bu eksikliği gidermek için kondisyona + , - ibareleri veya betimlemeler ekleniyor. ÇÇT+  veya kusursuz çil gibi tanımlamalar kullanılarak aslında farklı kondisyonlarda olan ama aynı tanım içinde değerlendirilen banknotlar arasında ayrım sağlanmaya çalışılıyor.  Özetle, bir kondisyonun tek bir tanımı yoktur ve bir çok farklı varyasyon, farklı fiyatlar ortaya çıkar. Köşesi kırık çilaltı bir banknot ile ortası bombeli çilalı banknotun dereceleri de fiyatlarıda farklıdır ve Türkiye'de ki terim yetersizliği anlaşmazlıklara neden olmaktadır. En doğru derecelendirme, koleksiyonerin yeterli gözlem ve araştırmasından sonra kendi içine sinecek banknotu almasıdır. Alanında ne kadar otorite olursa olsun bir satıcının veya başka bir koleksiyonerin çilaltı değerlendirdiği banknota siz ÇÇT kondisyon olarak bakabilirsiniz. Tanımlara takılmayarak deneyimlerinizle ürün alınız. Bilmeden, deyimi yerindeyse balıklama atlanarak alınan ürün sizi hayal kırıklığa uğratabilir ve zarar ettirebilir. Koleksiyonda önemli olan şey sabır ve takiptir.

Sayım Kırığına bir Örnek

Cumhuriyet Banknotlarında Naturellik Kavramı

Naturel Çil Kondisyonda 5. Emisyon 500 Liranın kabartmaları

Bir banknotun naturel olması için yüksek kondisyonlu olmasına gerek yoktur. Naturel kelimesi doğal demektir. Banknotun kondisyonunu yükseltmeye çalışmak, kusurlarını örtmek veya herhangi bir müdahalede bulunmak naturelliğin kaybolmasına yol açar. Banknotun kabartmaları, rengi, kağıt yapısı(kalınlığı vb.) gibi kriterler banknotun naturel olup olmadığını anlamamızı sağlar. 

Banknotların naturelliğini bozan durumlardan bazıları; düzeltme, yıkama, yırtıkları birleştirme, eksik ve açılmış bölümlere dolgu uygulama gibi sıralanabilir. Düzeltme işlemi, banknotlarda en çok görülen durumdur. Kitap arasında veya iki nesne arasında baskıya maruz bırakmak veya preslemek gibi çeşitli şekillerde yapılmış olabilmekle beraber banknotun kağıdını incelterek güçsüzleştirir, aynı zamanda kabartmaları yok eder. Yıkama işlemi ise belirli kimyasallar vasıtasıyla banknotun yıkanması durumudur. Yıkama yapılmış bir banknotun renkleri natureline kıyasla solar ve canlılığını yitirir. Dolgu ve birleştirme yapılmış banknotları ise genellikle ışığa tutarak anlamak mümkündür. 

Naturellik koleksiyon için makul olan durumdur. Düzeltilmiş ÇÇT(çok çok temiz) kondisyon bir paranın aslında daha düşük bir kondüyonda olduğunu ama işlem yapılarak daha iyiymiş gibi gözükmesinin sağlandığını unutmamak gerekir. Tabii ki bu koleksiyonerin zevkine ve keyfine kalmış bir tercihtir, aynı zamanda bütçeyle ve bulunabilirlikle ilgilidir. Bir banknotun yüksek kondisyonda naturelini almaya bütçesi yetmeyen bir kolekiyoner, göze daha hoş görülen işlemli bir parayı tercih edebilir. Öte yandan çil veya çilaltı kondisyonu görülmemiş veya çok nadir görülmüş banknot eksikleri olan koleksiyonerler, genel koleksiyonlarının kondisyonlarına yakın durumda olması için işlemli banknotları tercih edebilirler. Şahsi görüşüm düşük kondisyonda olsa, özellikle nadir banknotlar için naturelliğin korunması yönündedir. İşlem küçük çapta olabileceği gibi, adeta restorasyon yapılmışcasına büyük bir değişim de yaratabilir. Lekeli, yırtık ve eksik halde bir banknot çeşitli işlemlerle olduğundan çok daha yüksek kondisyonlara çıkarılabilir. Aşağıda işlemden önce ve sonra çekilmiş fotoğrafları görülen 1. Emisyon 100 lira örneğinde olduğu gibi. 

Naturel Hali

İşlemli Hali