Cumhuriyet Banknotlarında Filigran Farklılıkları

Cumhuriyet döneminde basılan banknotların çoğunda güvenlik önlemi olarak filigran mevcuttur. 6,7,8 ve 9. Emisyon banknotlarının tümünde filigran bulunur ve farklı kalıplar ile hazırlanmış olabilirler. Yani son dört emisyonda filigran farklılıkları vardır. Filigran farkları minör ve major farklar olarak ikiye ayrılır. Bir de hatalar sebebiyle oluşan farklılıklar vardır ve hatalı para alanına girerler.

Serigrafi tekniği ile hazırlanan filigran kalıpları ile banknot kağıdına su baskısı yapılmaktadır. Kabaca filigranlı kağıtların yapımı anlatıldığı gibidir. Banknot kağıdı, iki kat olarak basılır ve filigran arada kalır.Rulo/bobin olarak üretilen filigranlı kağıtlar, daha sonra üretim aşamasında belirli tabakalar halinde kesilerek dizilirler. Banknot daha sonra bu filigranlı kağıtlara basılır. Filigranda oluşan ve sıkça görülen minör, yani küçük farklılıklar serigrafik kaymalar nedeniyle oluşan farklılıklardır. Filigranda ki Atatürk resmi değişmemiş ama minör farklılıklara örnek olarak ağız yapısı, burnu veya saçlarında farklılıklar varsa filigran farklılığı olarak kabul edilmez. Serigrafik kaymalar normaldir. Eğer ki filigranın kalıbı değişmişse majör, yani baskın ve ana farklılık vardır. Majör farklılıklar filigran farkı olarak ayrı listelenir. Önemli olan nokta filigranların bir takım kaymalar ve değişiklikler yüzünden değişik gözükmesi değil basılan kalıbın değişmesidir. Filigranı olması gerektiği halde filigransız, veya filigranı ters (baş aşağı) olan banknotlar ise, tedavül koleksiyonunda olması gerekmeyen, filigranlı kağıt bloklarının yanlış yerleştirilmesi sebebiyle oluşan hatalı basılmış banknotlardır. Buna rağmen nadir, kıymetli ve cumhuriyet banknotlarıyla ilgilenen her koleksiyoncunun koleksiyonunu süsleyecek niteliklerdedir. Filigransız denilen banknotlar da aslında filigran mevcuttur, ama tabaka ters konduğu için solda olması gerekirken sağda yer alır. Baş aşağı olan filigranlarda aynı mantık ile ters yerleştirilmiştir.

 Bir diğer konu ise filigran takımları, yani majör iki farklılığın (iki farklı kalıbın), aynı seri numarasından takım halinde bulunmasıdır. Örneğin, 7.Emisyon 4.Tertip 500.000 lira 'J74' filigran takımı; J74 serisinde hem filigran tip-1, hem de filigran tip-3 olmak üzere iki farklı filigran takım olarak yer almaktadır. Bu takım gibi bir çok filigran takımı mevcuttur ve bazıları çok nadir ve pahalıdır. Şahsi fikrim, bu takımlar gerçekten çok değerli olmakla birlikte istenilen ücretleri haketmektedirler ama koleksiyonun tam olması için illa ki filigran farklılıklarının takım olarak bulunmasına gerek yoktur. Aynı tertip içinde ki bütün filigran farklılıkları mevcut ise takımlar herhangi bir eksiklik yaratmaz.Aynı örnekten devam edildiğinde, 4.Tertip 500.000 lira J74 serisinde filigran tip 1 ve 3 olmak suretiyle iki farklı banknot var, lakin filigran tip-1 I75-90 aralığından veya J01-73 aralığından, filigran tip-3 ise (K30 takımda ki tip-1 dışında) herhangi K, L veya M harflerinden biri olarak koleksiyona eklenebilir ve herhangi bir eksiklik yaratmaz. 7.Emisyon 2.Tertip 10.000 liralarda ki 'E88 veya E90' takımlarında ki filigran tip-9'un takımlar haricinde o tertipte bulunmaması gibi durumlarda, tip-9'un yine koleksiyonda olması gerekir. Filigran farklılıkları illa belli bir numarada olmak zorunda değildir. Belirsiz değişiklikler ve aynı tertipte de olsa harf değişikliğiyle filigranı değişen banknotlar mevcuttur (6.Emisyon 1.Tertip 10 liralarda C serisi tip-21, diğer harfler tip-22'dir).

 Özetlemek gerekirse, kalıbın değişmesi sebebiyle oluşan farklılıkların, tertiplerin toplanması gibi koleksiyona girmesi gerekmektedir. Nasıl ki banknotun rengi değişirse koleksiyonda bulunması gerekir, filigran değişmişse de koleksiyonda olmalıdır. Lakin filigran farklılıklarının takım olarak toplanma zorunluluğu yoktur ve eksiklikleri koleksiyon bütünlüğünü etkilemez. Bütün filigran farklılıklarının mevcudiyeti yeterlidir. Filigransız, ters filigranlı veya minör farklılıklara sahip paraların cumhuriyet tedavül koleksiyonunda olma zorunluluğu yoktur, eksiklik yaratmazlar.

Özel Seri Numaraları ve Spesifik Koleksiyon

Altıncı emisyon ve sonrası banknotların genelinin sıra olması, yani çok çıkan ve ilk 5 emisyona kıyasla çok daha düşük bir bütçe gerektirmesi bazı  koleksiyonerleri bu emisyonlarda ki banknotları daha detaylı toplamaya itmiştir. İlk bin/yüz/on seri numaralı banknotlar, 01/90 koleksiyonu, tekrarlı seri numaraları, radar, merdiven gibi çeşitli varyeteler ve özel seri numaraları talep görmektedir. Tabii ki bunlar tamamen değişik bir ürün isteyen ve bunun için ekstradan ücret ödeyen koleksiyonerler için olmakla beraber toplanmazsa tedavül koleksiyonunda bir eksiklik yaratmazlar. Koleksiyonun her alanında olduğu gibi, herhangi bir kuralı yoktur ve tamamen zevke bağlıdır. Şahsen ben koleksiyonumda barındırmasamda sıradan bir numara yerine A88 888888 numaralı bir banknot olmasını isterim tabii ki. Arz-talebe ve bütçeye göre şekillenen bir durumdur.

-İlk bin/yüz/on seri numaralı banknotlar, her küpürden birer adet, her harften birer adet veya sadece A serisi olarak tamamen zevke göre toplanabilir. Örnek olarak A01 000487, A01 000046, A01 000004, L01 000765, H01 000068, E01 000003 gibi örnekler verilebilir. Aynı zamanda 8 ve 9. Emisyonlarda Folder Set denilen, bütün küpürlerin aynı seri  numaralı ilk bin olan setler mevcuttur.

-01/90 Koleksiyonu ise, harflerin ilk ve son basımlarını toplamaktır. A01 ilk basılan, A90 (o kadar basılmamışsa son serisi) ise son serisi olarak isteğe bağlı tek harfin veya bütün harflerin koleksiyonudur.

-Tekrarlı seri numaraları ise adından anlaşılacağı üzere seri numarasının tekrar etmesi durumudur. Örnek olarak A57 575757 (aynı zamanda plakalar olarak geçer, 57=sinop), L48 333333 (aynı zamanda radardır*), G55 555555 (aynı zamanda radardır), C48 567567 gibi numaraları toplayan koleksiyonerlerde mevcuttur.

-Radar ise seri numarasının baştan ve sondan aynı okunmasıdır. Radarlarında kendi içinde isimlendirmeleri vardır. Örnek olarak, A98 455489 seri numarası baştan ve sondan aynı okunur ve radardır. A88 888888 seri numarasıda radardır ve en kıymetli özel serilerdendir. Her harften maksimum 9 adet basılmıştır ve çok nadirdir. Bu tip banknotlara solid radar denir. Aynı zamanda aslında radar sayılmaması gereken ama tekrar arz/talep dengesi ile radar olarak değerlendirilen A78 857758 tarzı, altılı radar denilen bir türde mevcuttur. Altılı radarlara piyasa da radar dendiği için, normal radarlara tam radar da denir. 

-Merdiven denilen türde seri numaralarının basamakları birbirini takip ederek azalır veya artar. A12 345678, D87 654321, A21 222324, A23 423523 gibi tam veya altılı(isteğe bağlı) şekilde görülebilir.

Yukarıda ki spesifik örnekler haricinde belli bir tanımı olmayan, sadece güzel veya değişik seri numaraları da toplanmaktadır. Örnek olarak A87 003333 (radar altılıdan düşük olmaz, altılı radar dahi tartışmaya açıktır), F34 788877 gibi numaralar verilebilir.

Cumhuriyet tedavül banknotlarının koleksiyonunu yapan bir koleksiyoner, alanını tamamlamak için bütün küpürleri, tertipleri ve hatalı olmayan değişiklikleri toplamalıdır. Bunlar harici yapılan harf takımları koleksiyonunu derinleştirmek isteyen koleksiyonerler içindir. Koleksiyon harf takımı yapılmadanda tamamlanır. Aksini düşünenlerin aynı mantıkla harf takımının yanı sıra serileride toplamaları da gerekir ki toplayanlar vardır (A01, A02...A88 gibi). Herhangi bir farklılık yoksa harf takımı da, özel seri numaraları gibi kişinin zevkine ve takdirine kalmıştır. İmkan dahilinde yapılmaları koleksiyona renk katar. Bahsedilen özel seri numaraları ve/veya harf takımları sadece 6. Emisyon ve sonrası için değil, öncesi içinde yapılabilir ve yapılmaktadır. Zaten nadir olan ilk beş emisyon banknotlarında özel seri numaraları çok nadir görülür ve çok yüksek bütçe ister. Bu sebeple daha çok 6. emisyon ve sonrasında yaygındır.

Şahsi Tecrübelerim

Koleksiyona başlangıcım 2016 senesinde, dedemin zamanında eline geçmiş olan, kasasında sakladığı eski para ve objelerini keşfetmemle 16 yaşındayken başladı. İlk aklıma gelen soru değerleri oldu ve fiyat araştırması yapmaya çalışırken ilgimi çektiğini fark ettim. İnternette yeterli kaynak bulamadım ve yardımını almak için gaz maskesi koleksiyonu yapan bir tanıdığıma danıştım. Beni şehrimde ki antika pazarlarına götürdü ve ilk bilinçlenmem orada başladı. Eski kitap satılan bir tezgâhtan bir para koleksiyon kataloğu buldum. Kataloğu iyice okuyarak elimdeki paraları ayıkladım, düzenledim. İnternetten kondisyonla ilgili bilgi edindim. Diğer ay pazara gittiğimde tezgâhları iyice gezmeye ve gördüğüm bütün para satılan tezgâhlarda durup sorular ve fiyatlar sorarak bilgi edinmeye çalıştım. Beni çocuk görerek ciddiye almayanlar oldu, ama çok yardımcı olan koleksiyoner ve esnaflar ile de tanıştım. Sosyal medyada nümismatik grupları olduğunu öğrenerek internet üzerinden de araştırıp öğrenmeye devam ettim. 1 seneden fazla süren bir takip sürecinin ardından elimdeki ürünlerden fazla olanları satmaya ve eksiklerimi kapatmaya başladım. İlk başlarda elimde ki ürün çeşitliliğini devam ettirmeye çalışarak yabancı, Osmanlı ve Cumhuriyet banknot ve madenileri hep beraber toplamaya çalıştım. Bütçemi zorladığı ve beni yorduğu için, bana en çok zevk veren Cumhuriyet banknotları alanına yoğunlaştım. Bu yolda bana yardımcı olan çok değerli koleksiyoner ve esnaflarla, yalnızca alışveriş amaçlı değil, bilgi amaçlı olarakta iletişimimi sürdürdüm. Öğrendiğim bilgileri not ettim ve kendime hem bilgi hem banknotlarımı içeren arşivler tuttum. Kendime göre geniş bir bütçe ayırarak koleksiyonculuğu hayatımda etkin bir konuma getirdim ve keyif alarak devam etmekteyim.

Piyasaya İlk Bakış ve Koleksiyon Önerileri

Cumhuriyet banknotlarının koleksiyonunu yapmak isteyen bir koleksiyoner adayının izleyebileceği bir çok yol, yönebileceği farklı alanlar vardır. Kişi bütçesi ve zevkine göre koleksiyonunu yapacağı alanı ve izleyeceği yolu belirler. Karar değişiklikleri ve birden fazla alana dağılma durumu yaşanabilir. Zaman geçtikçe ve deneyim arttıkça tek bir alanda yoğunlaşılır.  Fiyatlara ve tanımlara iyice hakim olmadan alım yapmak sizi hayal kırıklığına uğratabilir. 

Cumhuriyet Banknotlarının koleksiyonuyla ilgili yeterli ve güvenilir kaynak bulmak zordur. Kataloglar mevcuttur lakin yazılı fiyatlar piyasa fiyatlarıyla uyuşmamaktadır. Katalog fiyatlarının çok altında satılan veya kat kat nadir ve pahalı ürünler de vardır. Ayrıca temel bilgileri (Kondisyon tanımlamak, Naturellik, özel numaralar vb.) içermezler. Kataloglar, bütün banknotların görsellerini bulundurması, harflerin ve belirli takımların belirtilmesi ile liste görevi görür ve çok yararlı kaynaklardır. Ne yazık ki bütün Cumhuriyet Banknot koleksiyonerlerine hitap etmez. Birinci elden piyasa takibi, deneyim ve gözlem olmadan bilinçli bir şekilde koleksiyon yapılabilmesi mümkün değildir. Kaynakların yetersizliğide göz önünde bulundurulduğu zaman, destek almadan tamamıyla öğrenilmesi çok zor olan ve asla sonu gelmeyen bir yolculuktur koleksiyon. Tamamen tarafsız bir şekilde gözlem yapıldıktan sonra güvendiğiniz ve samimi bulduğunuz bir kaç koleksiyoner ve esnafla iletişim halinde olunuz ve bilgiyi talep ediniz. Soru sormadan ve konunun uzman kısmını görmeden yanlış hamleler yapılması kaçınılmazdır. İşini sevmeyen, sadece ticari kazancına yönelik hareket eden kişilerden daima zarar edeceğinizi unutmayın. Ne yazık ki yeni koleksiyonerleri kandırıp söylenenden düşük kondisyonda veya pahalı ürün satan fırsatçılar piyasada bolca bulunmaktadır. Aynı zamanda yeni koleksiyoner olduğunuz için sizi ciddiye almayan bir kitle de mevcuttur. Şahsi önerim bu tip satıcı/esnaf veya koleksiyonerlere(!) prim verilmeden yola devam edilmesidir. Piyasa takibi ve gözlem için sosyal medyada belirli mecralara üye olunarak güncel takip yapmanın yanı sıra eski paylaşımlar ve yorumlar ile gerek satıcı ve koleksiyoner profillerini, gerek ürün değerlerini inceleyebilirsiniz. İletişim kurmaktan çekinmeyin ama bir konuya atlamadan önce gözlemleyin. İmkanınız varsa esnafları ziyaret edin ve koleksiyon ile ilgili sohbetler edin, meşgul değilken de uğraşmak istemiyorsa yolunuza devam edin, aklınıza yatacak kişilerle ve ürünlerle ilerleyin. Koleksiyonerlik, başlıca bir zevktir, zevkinizi yaşamak, paylaşmak ve aynı tutkuyu paylaşan insanlarla gelişmek demektir. Sizinle aynı tutkuyu paylaşmayan kimseleri zevkinizin dışında tutunuz. Şahsımı da dahil ederek söyleyebilirim ki, koleksiyonculuk, bir kaç sene gibi kısa zaman dilimlerinde uzmanlaşılması imkansız bir daldır. Çok nadir ürünler, ünik değerler vardır. Ömür adansa dahi hiç bir bireyin 'tamam, her şeyi öğrendim' diyebilmesi imkansızdır, deniyorsa yanlıştır. Süreç öğrenmek  ve toplamak üzerine kuruludur, her zaman genişler ve hiç bitmez. Çok çıkan ürünlerden nadirlere doğru yavaşça toplanmalı, bu süreç içerisinde öğrenmeye ve araştırmaya devam edilmelidir. Kolekiyonunuzda ki bir ürünü daha iyisini almanız gibi nedenlerle elden çıkarmanız doğaldır ve olması gerekendir. Lakin, alım-satıma geçmek için belirli bir tecrübe gerekir ki, piyasa da bu tecrübeye erişmeden alım-satım yapan bir çok kişi mevcuttur. Bu durum, her ne kadar düzgün iş çıkaran girişimciler olsa da, eksik ve yanlış bilgilendirmelere, hatalı ürün satımına ve bir çok yanlış anlaşılmalara neden olmaktadır. Bir çok koleksiyoner adayı hayal kırıklığıyla koleksiyonu bırakmış, veya elden çıkarmak istediği zaman büyük zararlar etmiştir. Ne kadar dikkatli ve tecrübeli de olsanız, bu alanda hata yapmamak çok zordur. Belirli bir fiyat yoktur, arz-talep vardır. İşini düzgün ve keyifle yapan da çoktur, sadece kazancını düşünende. Ama bu işe gönül verildiği zaman, koleksiyonerlik çok keyifli ve yararlı bir aktivite olarak karışımıza çıkar. Dilerim ki bu işe gönül veren koleksiyonerler ve bilinçli koleksiyon anlayışı artar, kaynaklar zenginleşir. 

Banknotta Kondisyon Değerlendirmesi

Banknotların kondisyonunu belirlemek çok hassas bir iştir.  Kondisyon, farklı yorumlamalar neticesinde kişiden kişiye değişse de temel olarak kabul edilmiş kavramlar vardır. Banknot belirli kriterlere bağlı olarak bir derece alır. Banknotun lekeli, kırık, eksik veya yırtık olması gibi durumlar kondisyonu düşürür. Kondisyon belirlemek için banknotun ön ve arka yüzüne bakmak yetersizdir. Karanlık bir ortamda banknotun arka yüzüne, yan tarafından kuvvetli bir ışık tutularak kusurlarını ince ayrıntılarına kadar görmek gerekir. Aynı zamanda naturelliğiyle ilgili fikir sahibi olmak adına kabartmaları da incelenmelidir.

Türkiye de banknotun kondisyonu genellikle 6 ana tanıma ayrılır; Haliyle, Temiz, Çok Temiz, Çok Çok Temiz, Çilaltı ve Çil.

Çil kondisyonda bir banknot dolaşıma çıkmamış, bankadan çıktığı gibi kusursuz bir şekilde saklanmış olan banknottur. Ölçüleri, renk tonu, kabartmaları ve kağıt kalitesi aynı kalmış ve herhangi bir leke, kırık, bombe veya işleme maruz kalmamıştır. Köşeleri keskindir.

Çilaltı kondisyonda ise banknot ortada hafif bir kat veya bir kaç hafif kusur (sol köşede küçük ezikler) barındırabilir. Yüzeyinde belli olan bir kusuru(gözle görülür bir ezik vb.) bulunmaz.

Çok Çok Temiz (ÇÇT) kondisyonda bir banknotta ağır kusur(lar) vardır ama genel olarak iyi durumdadır. Yırtılma veya açılma yoktur. 3 adet hafif veya bir adet belirgin dikey ya da tek bir yatay kat izi görülebilir.

Çok Temiz (ÇT) kondisyon ise bir çok kusur barındırır; kağıt kalitesi düşük ve/veya açılma olabilir. Kusurlar göze çarpar düzeydedir.

Temiz Kondisyonda bir banknot, aşırı kullanılmış, delikli, yırtıklı, lekeli ve kağıdı hamurlaşmış olabilir. Eksik parçası olmaz.

Haliyle kondisyonda bir banknot ise deyimi yerindeyse bez parçasına dönmüş ve yırtıklı, eksikli, yazılı, bantla yapıştırılmış olabilir.

Bütün kondisyon değerlendirmeleri aslında öznel olup 1-2 derece arasında oynayabilir. Koleksiyonerin banknotu veya resimlerini inceleyerek kondisyona kendisinin karar vermesi yapılacak en doğru şeydir. Yukarıda yazılı olan tanımlar dahi kişiden kişiye değişmektedir. Örneğin 6. Emisyon sonrası çıkarılan banknotların neredeyse hepsinde sayım makinesinin yarattığı küçük bir kırık vardır. Bankadan kaynaklı bu kırıkların çilliği bozup bozmadığı tartışılır. Genel görüş sayım kırıklı paranın çil olduğudur. Bu noktada ülkemizde kondisyon aralıklarının yetersiz oluşu ana problemdir. Uluslarası değerlendirmelerde 1'den 70'e kadar geniş ve detaylı bir kondisyon aralığı vardır. 10 farklı çil tanımı vardır. 70 puanlı bir para, özel merceklerle incelenerek parmak izi olup olmadığı dahi kontrol edilmiş kusursuz çildir. Gözle görülmeyen ama mercekle anlaşılacak kadar mikro kusurlar puanı düşürür. Sayım kırığı puan düşürse de çil olarak değerlendirilir (64 puan alacağına 62 puan alır). Ülkemizde bu eksikliği gidermek için kondisyona + , - ibareleri veya betimlemeler ekleniyor. ÇÇT+  veya kusursuz çil gibi tanımlamalar kullanılarak aslında farklı kondisyonlarda olan ama aynı tanım içinde değerlendirilen banknotlar arasında ayrım sağlanmaya çalışılıyor.  Özetle, bir kondisyonun tek bir tanımı yoktur ve bir çok farklı varyasyon, farklı fiyatlar ortaya çıkar. Köşesi kırık çilaltı bir banknot ile ortası bombeli çilalı banknotun dereceleri de fiyatlarıda farklıdır ve Türkiye'de ki terim yetersizliği anlaşmazlıklara neden olmaktadır. En doğru derecelendirme, koleksiyonerin yeterli gözlem ve araştırmasından sonra kendi içine sinecek banknotu almasıdır. Alanında ne kadar otorite olursa olsun bir satıcının veya başka bir koleksiyonerin çilaltı değerlendirdiği banknota siz ÇÇT kondisyon olarak bakabilirsiniz. Tanımlara takılmayarak deneyimlerinizle ürün alınız. Bilmeden, deyimi yerindeyse balıklama atlanarak alınan ürün sizi hayal kırıklığa uğratabilir ve zarar ettirebilir. Koleksiyonda önemli olan şey sabır ve takiptir.

Sayım Kırığına bir Örnek

Cumhuriyet Banknotlarında Naturellik Kavramı

Naturel Çil Kondisyonda 5. Emisyon 500 Liranın kabartmaları

Bir banknotun naturel olması için yüksek kondisyonlu olmasına gerek yoktur. Naturel kelimesi doğal demektir. Banknotun kondisyonunu yükseltmeye çalışmak, kusurlarını örtmek veya herhangi bir müdahalede bulunmak naturelliğin kaybolmasına yol açar. Banknotun kabartmaları, rengi, kağıt yapısı(kalınlığı vb.) gibi kriterler banknotun naturel olup olmadığını anlamamızı sağlar. 

Banknotların naturelliğini bozan durumlardan bazıları; düzeltme, yıkama, yırtıkları birleştirme, eksik ve açılmış bölümlere dolgu uygulama gibi sıralanabilir. Düzeltme işlemi, banknotlarda en çok görülen durumdur. Kitap arasında veya iki nesne arasında baskıya maruz bırakmak veya preslemek gibi çeşitli şekillerde yapılmış olabilmekle beraber banknotun kağıdını incelterek güçsüzleştirir, aynı zamanda kabartmaları yok eder. Yıkama işlemi ise belirli kimyasallar vasıtasıyla banknotun yıkanması durumudur. Yıkama yapılmış bir banknotun renkleri natureline kıyasla solar ve canlılığını yitirir. Dolgu ve birleştirme yapılmış banknotları ise genellikle ışığa tutarak anlamak mümkündür. 

Naturellik koleksiyon için makul olan durumdur. Düzeltilmiş ÇÇT(çok çok temiz) kondisyon bir paranın aslında daha düşük bir kondüyonda olduğunu ama işlem yapılarak daha iyiymiş gibi gözükmesinin sağlandığını unutmamak gerekir. Tabii ki bu koleksiyonerin zevkine ve keyfine kalmış bir tercihtir, aynı zamanda bütçeyle ve bulunabilirlikle ilgilidir. Bir banknotun yüksek kondisyonda naturelini almaya bütçesi yetmeyen bir kolekiyoner, göze daha hoş görülen işlemli bir parayı tercih edebilir. Öte yandan çil veya çilaltı kondisyonu görülmemiş veya çok nadir görülmüş banknot eksikleri olan koleksiyonerler, genel koleksiyonlarının kondisyonlarına yakın durumda olması için işlemli banknotları tercih edebilirler. Şahsi görüşüm düşük kondisyonda olsa, özellikle nadir banknotlar için naturelliğin korunması yönündedir. İşlem küçük çapta olabileceği gibi, adeta restorasyon yapılmışcasına büyük bir değişim de yaratabilir. Lekeli, yırtık ve eksik halde bir banknot çeşitli işlemlerle olduğundan çok daha yüksek kondisyonlara çıkarılabilir. Aşağıda işlemden önce ve sonra çekilmiş fotoğrafları görülen 1. Emisyon 100 lira örneğinde olduğu gibi. 

Naturel Hali

İşlemli Hali

Emisyon ve Tertip Nedir?

                                     

Emisyon ve Tertibin ne olduğu ve nasıl anlaşılacağı, Cumhuriyet dönemi kağıt para koleksiyonculuğuna başlarken en sık sorulan sorulardan biridir. Ne yazık ki bir paranın hangi emisyon veya tertip olduğunu bakarak anlamak mümkün değildir. Emisyon ve tertiplerin öğrenilmesi için mutlaka katalog temin edilerek incelenmesi gerekir. 

Emisyonun kelime olarak anlamı bozuk para haricinde tedavüle(dolaşıma) çıkarılan paradır. Dolaşıma çıkarılan emisyonların, yani banknotların kendi içlerinde grupları vardır. Türkiye Cumhuriyeti'nin, kullanımda olan emisyon da dahil olmak üzere toplam 9 farklı emisyonu vardır. Farklı emisyonlar, farklı dönemleri temsil eder. Aynı emisyon paralar genellikle tasarım olarak benzerlik gösterirler. 

Tertip sözcüğünün kelime anlamı ise 'uygun bir sıraya, düzene koyma' demektir. Aynı emisyonda ve aynı küpürde olan bir parada oluşan farklılıkların kronolojik sırası paranın tertibini belirler. Her paranın tertibi yoktur. Tertibin oluşmasını sağlayan, yani parayı değiştiren farklar imza değişiklikleri ve tasarım değişiklikleridir(2.Emisyon paralarının bazı küpürlerinde Atatürk portresinin İnönü portresi ile değiştirilmesi, renk değişiklikleri vb.). Bir parada tertibini etkilemeyen farklılıklarda olabilir(6.Emisyon 1.Tertip 20 Lirada 7 rakam/8 rakam seri numarası, filigran farkları, seri numarasının fosforlu/fosforsuz olması, kağıt renginde farklılıklar vb.).